Raki (J.A. Morsztyn) - analiza i interpretacja

Analiza i interpretacja fraszki Jana Andrzeja Morsztyna „Raki”. Poznaj informacje o epoce barok i biografię poety w Wikipedii.

tekst	interpretacja
Czerwoną czcionką fraszka czytana wspak (od tyłu) Raki chodzą do tyłu Cnota cię rządzi nie pragniesz pieniędzy; Pieniędzy pragniesz nie rządzi tobą cnota (dobro) Złota dosyć masz nie boisz się nędzy; Nędzy się boisz nie masz dosyć złota: Czystości służysz nie swojej chciwości; Chciwości swojej służysz nie czystości; W skrytości mieszkasz nie przywabiasz gości; Gości przywabiasz nie mieszkasz w skrytości; Szyciem zarabiasz nie wygrawasz w karty; Wygrywasz w karty nie zarabiasz szyciem; Piciem się brzydzisz nie bawisz się żarty; Żarty się bawisz nie brzydzisz się piciem; Matki się boisz, nie chybiasz kościoła; Kościoła chybiasz, nie boisz się matki; Gładki to anioł nie zła dziewka zgoła; Zgoła dziewka zła nie anioł to gładki; Szumnie ważysz mnie nie srebro w kieszeni; Srebro w kieszeni nie mnie ważysz szumnie; U mnie wprzód rozum niż miłość się zmieni. Miłość się zmieni u mnie wprzód niż rozum.	Wiersz „Raki” jest podobny do fraszki Jana Kochanowskiego o takim samym tytule. Mamy tu do czynienia z konceptem polegającym na grze kompozycyjnej. Każdy wers ma pierwsze znaczenie czytane od lewej strony i drugie, przeciwstawne czytane od strony prawej. Stąd tytuł „Raki” – to aluzja do skorupiaków często pojawiających się w dawnej polskiej kuchni jako przysmak – a głównie do ich poruszania się: chodzą do przodu a pływają do tyłu. Tak więc wiersz ten ma dwa znaczenia prawdziwe i przeciwstawne, jest zbiorem komplementów i wad w jednym. W wierszu mowa jest o kobiecie, której nadrzędną cechą jest cnota, czyli dobro, nie pożąda ona pieniędzy. W Kolejnych wersach czytamy same komplementy pod jej adresem. Są to więc pochwały w rodzaju: kobieta ta nie boi się nędzy i nie zależy jej na majątku; dba o swoją „czystość” – tutaj w znaczeniu intencji i życiowych celów; skupia się na czynieniu dobra a nie na zarabianiu na nim; żyje skromnie i nie zaprasza do siebie gości – w domyśle: nie skupia się na zabawach; zajmuje się szyciem, jak na dobre panny przystało a nie graniem w karty; stroni od alkoholu, woli bawić się bez niego; szanuje swoją matkę i jest pobożna; jest piękną kobietą niepodobną do złych dziewek – złych w znaczeniu próżności i lenistwa; patrzy na ukochanego przez pryzmat uczuć a nie jego majątku – nie jest wyrachowana; poeta prędzej straci myśli – zestarzeje się, nabawiając sklerozy niż przestanie o niej myśleć. Czytając wiersz wspak, widzimy odmienny obraz tej bohaterki. Słyszymy zatem, iż jest: wyrachowana, najważniejsza są dla niej pieniądze; chciwa; uległa mężczyznom; uwielbia się bawić; nieskromna; uwielbia hazard, pijaństwo; bezwstydna, nie wstydzi i nie boi się rodziców (matki); złą osobą; materialistką, dostrzega w autorze tylko bogactwo (srebro); poeta prędzej się odkocha w niej niż zrozumie naturę tej kobiety. Zobacz analizę wiersza „Raki” Jana Kochanowskiego a także wyznania podmiotu lirycznego Morsztyna w „Niestetku” i „Do trupa”.

tekst

interpretacja

Czerwoną czcionką fraszka czytana wspak (od tyłu)

Cnota cię rządzi nie pragniesz pieniędzy;
Pieniędzy pragniesz nie rządzi tobą cnota (dobro)
Złota dosyć masz nie boisz się nędzy;
Nędzy się boisz nie masz dosyć złota:
Czystości służysz nie swojej chciwości;
Chciwości swojej służysz nie czystości;
W skrytości mieszkasz nie przywabiasz gości;
Gości przywabiasz nie mieszkasz w skrytości;
Szyciem zarabiasz nie wygrawasz w karty;
Wygrywasz w karty nie zarabiasz szyciem;
Piciem się brzydzisz nie bawisz się żarty;
Żarty się bawisz nie brzydzisz się piciem;
Matki się boisz, nie chybiasz kościoła;
Kościoła chybiasz, nie boisz się matki;
Gładki to anioł nie zła dziewka zgoła;
Zgoła dziewka zła nie anioł to gładki;
Szumnie ważysz mnie nie srebro w kieszeni;
Srebro w kieszeni nie mnie ważysz szumnie;
U mnie wprzód rozum niż miłość się zmieni.
Miłość się zmieni u mnie wprzód niż rozum.

Wiersz „Raki” jest podobny do fraszki Jana Kochanowskiego o takim samym tytule. Mamy tu do czynienia z konceptem polegającym na grze kompozycyjnej.

Każdy wers ma pierwsze znaczenie czytane od lewej strony i drugie, przeciwstawne czytane od strony prawej. Stąd tytuł „Raki” – to aluzja do skorupiaków często pojawiających się w dawnej polskiej kuchni jako przysmak – a głównie do ich poruszania się: chodzą do przodu a pływają do tyłu. Tak więc wiersz ten ma dwa znaczenia prawdziwe i przeciwstawne, jest zbiorem komplementów i wad w jednym.

W wierszu mowa jest o kobiecie, której nadrzędną cechą jest cnota, czyli dobro, nie pożąda ona pieniędzy. W Kolejnych wersach czytamy same komplementy pod jej adresem. Są to więc pochwały w rodzaju:

kobieta ta nie boi się nędzy i nie zależy jej na majątku;
dba o swoją „czystość” – tutaj w znaczeniu intencji i życiowych celów;
skupia się na czynieniu dobra a nie na zarabianiu na nim;
żyje skromnie i nie zaprasza do siebie gości – w domyśle: nie skupia się na zabawach;
zajmuje się szyciem, jak na dobre panny przystało a nie graniem w karty;
stroni od alkoholu, woli bawić się bez niego;
szanuje swoją matkę i jest pobożna;
jest piękną kobietą niepodobną do złych dziewek – złych w znaczeniu próżności i lenistwa;
patrzy na ukochanego przez pryzmat uczuć a nie jego majątku – nie jest wyrachowana;
poeta prędzej straci myśli – zestarzeje się, nabawiając sklerozy niż przestanie o niej myśleć.

Czytając wiersz wspak, widzimy odmienny obraz tej bohaterki. Słyszymy zatem, iż jest:

wyrachowana, najważniejsza są dla niej pieniądze;
chciwa;
uległa mężczyznom;
uwielbia się bawić;
nieskromna;
uwielbia hazard, pijaństwo;
bezwstydna, nie wstydzi i nie boi się rodziców (matki);
złą osobą;
materialistką, dostrzega w autorze tylko bogactwo (srebro);
poeta prędzej się odkocha w niej niż zrozumie naturę tej kobiety.

Zobacz analizę wiersza „Raki” Jana Kochanowskiego a także wyznania podmiotu lirycznego Morsztyna w „Niestetku” i „Do trupa”.

U mnie wprzód rozum niż miłość się zmieni.

Edukacja domowa

Interpretacja

Dzięki poezji uczymy się nazywać świat, wzbogacając słownictwo i wrażliwość. Wyobraź sobie, że jesteś autorem tego wiersza i chcesz wyjaśnić kilka ważnych spraw. To będzie Twoje osobiste odczytanie ukrytych w tekście sensów.

Używając pięciu zdań pojedynczych (z orzeczeniem czasownikowym) lub więcej, wyjaśnij: jaką ważną wiedzą chcesz się podzielić?
Nazwij przedstawione doświadczenia, emocje i oceń czy mają pozytywny wpływ na człowieka?
Które ze zdań, wersów (możesz zacytować) uważasz za najważniejsze i dlaczego?
Napisz zdanie będące głównym przesłaniem całego wiersza. Przekształć je na slogan czy życiową maksymę, którą chętnie zapiszesz w swoim pamiętniku.
Oceń, czy wiersz może się podobać? Uzasadnij stanowisko.
Zobrazuj graficznie główną myśl za pomocą pracy plastycznej lub multimedialnej.

Budowa i gramatyka

Do czasów pojawienia się wiersza wolnego, utwory liryczne miały budowę regularną, rytmikę i rymy jak współczesne piosenki pop, rap, reggae i in. Nic w tym dziwnego, poezja pochodzi od pieśni i śpiewania.

Określ gatunek liryki i wiersza.
Zbadaj nastrój kolejnych części i całego dzieła.
Wypisz pierwszy, trzeci, piąty wyraz z wiersza i określ, jakie to części mowy?
Wypisz z wiersza pięć kolejnych orzeczeń czasownikowych i/lub złożonych. Z każdym ułóż po jednym zdaniu.

Budowa wiersza

Jest to wiersz stychiczny – ciągły – zbudowany z 10 wersów. Napisany został 11-zgłoskowcem z rymami żeńskimi sąsiednimi i średniówką po piątej sylabie.

Cierpienie z powodu nieodwzajemnionej miłości wpływa na powstawanie arcydzieł.

Do przemyślenia

Piękne kobiety baroku w modnych sukniach. (foto: blogspot.com)

Morsztyn napisał całą serię wierszy, w których udowadnia, iż kobiety są niestałe (niestatek=niestałość) w uczuciach. Być może trafiał właśnie na takie damy, którym zależało bardziej na zabawie niż stałym związku.

Wszelkie uogólnienia nie przystoją człowiekowi i prawdopodobnie nie chodzi w wierszu o opinię na temat wszystkich kobiet, ale o tę jedyną, która odrzuciła zaloty mistrza pióra i konceptu.

Po co napisał „Raki”? Chciał zobaczyć jej minę, gdy podczas przyjęcia otrzymała liścik z wierszem i zrozumie ukryty sens? Gdyby była mężczyzną, wyzwałaby tego śmiałego dworzanina na pojedynek!?

Być może poeta napisał ten wiersz tylko dla ćwiczeń i zabawy? To bardzo możliwe, ponieważ w baroku chodziło nie tyle o poszukiwanie sensów co o wrażenie ich poprzez zaskakujący czytelnika pomysł – puzzle, kalambur? Coś podobnego.

Dworzanie więc siadywali sobie podczas spotkań czy biesiad i rywalizowali ze sobą o to, kto powie lepszy, zabawniejszy, inteligentniejszy, dowcipniejszy wiersz. Dokładnie jak dzisiaj prześcigamy się czasami w towarzystwie, kto opowie ciekawszą historyjkę lub dowcip (kawał).

Morsztyn był mistrzem konceptu i słownego dowcipu, jakich dzisiaj wielu w komentarzach online pod różnymi artykułami, felietonami i ploteczkami z życia celebrytów. Właśnie, sam był takim barokowym celebrytą, o którym się mówiło. Gdyby współczesne komentarze tak wyglądały, ubrane w kilka celnych wersów i pozbawione hejtu, internauci czuliby się bezpieczniej w sieci.

Ideę wiersza „Raki” Morsztyn wziął od mistrza z Czarnolasu o takim samym tytule – por. „Raki” J. Kochanowskiego. Koncept polegał na nagromadzeniu określeń, epitetów czy przenośni z myślą o wskazaniu na doskonałość własnego warsztatu poetyckiego. Prawda o ludziach to jakby temat drugoplanowy.