Analiza i interpretacja wiersza Jana Kochanowskiego „Na lipę”. Poznaj informacje o epoce renesansu i biografię poety w Wikipedii.
| tekst | interpretacja |
|---|---|
| Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie! Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają, Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają. Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły. A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie, Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie. Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie. |
Podmiot liryczny – lipa (drzewo) – zaprasza wszystkich do siebie. Jest to miejsce, w którym najlepiej można odpocząć. Każdego gościa, usadowi tak, aby nie raziło i nie paliło go słońce. Nawet gdy ono najwyżej wzejdzie i będzie dawało najwięcej promieni, to one nie dosięgną nikogo siedzącego w cieniu wielkiego drzewa i jego liści. Tam zawsze jest chłód, bo zawiewają go wiatry z pola. Są tam też ptaki, słowiki i szpaki, które pięknie śpiewają. Z wonnych kwiatów lipy czerpią miód pszczoły. Zdobi on później szlacheckie stoły. Lipa potrafi cichutko szeptać i wprawiać w stan błogości odpoczywających pod jej konarami ludzi. Mimo iż nie rodzi ona jabłek, to jej pan traktuje (kładzie) ją jak najlepsze szczepy drzew w hesperyjskim sadzie – mitycznym ogrodzie bogów, gdzie według legendy rosły złote jabłka.
Korzyści, jakie daje lipa gospodarzowi: cień dla gości; schronienie przed słońcem; powiew chłodnego wiatru latem; koncerty śpiewu ptaków; miód wykorzystywany do produkcji napojów na szlacheckie stoły; wspaniałe miejsce do drzemki i wypoczynku. |
Edukacja domowa
Interpretacja
Dzięki poezji uczymy się nazywać świat, wzbogacając słownictwo i wrażliwość. Wyobraź sobie, że jesteś autorem tego wiersza i chcesz wyjaśnić kilka ważnych spraw. To będzie Twoje osobiste odczytanie ukrytych w tekście sensów.
- Używając pięciu zdań pojedynczych (z orzeczeniem czasownikowym) lub więcej, wyjaśnij: jaką ważną wiedzą chcesz się podzielić?
- Nazwij przedstawione doświadczenia, emocje i oceń czy mają pozytywny wpływ na człowieka?
- Które ze zdań, wersów (możesz zacytować) uważasz za najważniejsze i dlaczego?
- Napisz zdanie będące głównym przesłaniem całego wiersza. Przekształć je na slogan czy życiową maksymę, którą chętnie zapiszesz w swoim pamiętniku.
- Oceń, czy wiersz może się podobać? Uzasadnij stanowisko.
- Zobrazuj graficznie główną myśl za pomocą pracy plastycznej lub multimedialnej.
Budowa i gramatyka
Do czasów pojawienia się wiersza wolnego, utwory liryczne miały budowę regularną, rytmikę i rymy jak współczesne piosenki pop, rap, reggae i in. Nic w tym dziwnego, poezja pochodzi od pieśni i śpiewania.
- Określ gatunek liryki i wiersza.
- Zbadaj nastrój kolejnych części i całego dzieła.
- Wypisz pierwszy, trzeci, piąty wyraz z wiersza i określ, jakie to części mowy?
- Wypisz z wiersza pięć kolejnych orzeczeń czasownikowych i/lub złożonych. Z każdym ułóż po jednym zdaniu.
Budowa wiersza
Wiersz, fraszka składa się z 12 wersów pisanych 13-zgłoskowcem z rymami żeńskimi sąsiednimi, np.: sobie – tobie, promienie – cienie.
Środki stylistyczne
- personifikacja – lipa jako człowiek, podmiot liryczny.
- apostrofy -„Gościu, siądź…”, – używanie 2 osoby l. poj.
- epitety – proste promienie, rozstrzelane cienie, chłodne wiatry i in.
- metafory – „siądź pod mym liściem”, „rozstrzelane cienie”, „wdzięcznie narzekają”, „szlachci pańskie stoły”.
- porównania: „jako szczep najpłodniejszy w…”.
Archaizmy, które współcześnie mają inne formy gramatyczne lub wyszły z użycia: dójdzie – dosięgnie (dojdzie); nawyssze – najwyżej; zawżdy – zawsze; słowicy – słowiki; ptacy – ptaki; narzekają – w znaczeniu: śpiewają, kwilą; szlachci – zdobi; snadnie – szybko; odpoczni – odpocznij; napłodniejszy – najpłodniejszy, najobfitszy.
Cisza i spokój to najwięksi przyjaciele twórczości…
Życiowe inspiracje
Lipa w wierszu zaprasza do siebie. Posiada ona cechy ludzkie, zatem została spersonifikowana i jest maską (liryka maski), w jaką ubrał swoją wypowiedź podmiot liryczny. Domyślamy się, że to nie drzewo, lecz sam Jan Kochanowski zaprasza do swojej posiadłości wszystkich znajomych.
Kilkakrotnie podkreśla miejsce zaimkiem wskazującym „tu”. Zatem uroki te dotyczą ziemi (i lipy) czarnoleskiej, a nie wszystkich miejsc (i lip) na świecie.
Często nie doceniamy miejsc, które dają nam radość. Człowiek żyje w przeświadczeniu, że „gdzieś, tam” (nie wiadomo gdzie) istnieje takie miejsce, w którym będziemy szczęśliwsi. To złudzenie miał także Kochanowski.
Przez wiele lat swojego życia wędrował po różnych krajach, poznawał obyczaje i studiował, potem pracował na wielu magnackich dworach. Wiódł ciekawe i wesołe życie po pracy. Jednak w „Na lipę” widzimy, że w końcu odnalazł swoje miejsce, „swoje wyspy szczęśliwe”. Kto by pomyślał, że kawałek cienia pod lipą może być rajskim Edenem, ale czy byłoby, gdyby nie lata poszukiwań?
Każdy musi sam znaleźć swoje miejsce na ziemi. Aby coś znaleźć, trzeba najpierw wiedzieć, czego się szuka, no i trzeba się ruszyć z kanapy, niestety…