Analiza i interpretacja wiersza Jana Brzechwy „Na wyspach Bergamutach”. Poznaj informacje o międzywojniu i biografię poety w Wikipedii.
lp. | tekst | interpretacja | ||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Na wyspach Bergamutach Podobno jest kot w butach, |
Podmiot liryczny zabiera czytelników na wyspy Bergamuty, które sam wymyślił – nie ma jej na mapie świata. Aby poprawnie wymawiać nazwę, odmieńmy ją przez przypadki:
Czym różnią się Bergamuty od realnie istniejących wysp? Wyliczmy, kto/co tam jest:
Wiersz kończy wers (strofa 8), w którym podmiot ujawnia, że „tych wysp nie ma”. Po co więc je wymyślił? Możemy wymienić kilka powodów:
|
||||||||||||||||||||||||
2 | Widziano także osła, Którego mrówka niosła, |
|||||||||||||||||||||||||
3 | Jest kura samograjka Znosząca złote jajka, |
|||||||||||||||||||||||||
4 | Na dębach rosną jabłka W gronostajowych czapkach, |
|||||||||||||||||||||||||
5 | Jest i wieloryb stary, Co nosi okulary, |
|||||||||||||||||||||||||
6 | Uczone są łososie W pomidorowym sosie |
|||||||||||||||||||||||||
7 | I tresowane szczury Na szczycie szklanej góry, |
|||||||||||||||||||||||||
8 | Jest słoń z trąbami dwiema I tylko… wysp tych nie ma |
I tylko… wysp tych nie ma
Edukacja domowa
Interpretacja
Dzięki poezji uczymy się nazywać świat, wzbogacając słownictwo i wrażliwość. Wyobraź sobie, że jesteś autorem tego wiersza i chcesz wyjaśnić kilka ważnych spraw. To będzie Twoje osobiste odczytanie ukrytych w tekście sensów.
- Używając pięciu zdań pojedynczych (z orzeczeniem czasownikowym) lub więcej, wyjaśnij: jaką ważną wiedzą chcesz się podzielić?
- Nazwij przedstawione doświadczenia, emocje i oceń czy mają pozytywny wpływ na człowieka?
- Które ze zdań, wersów (możesz zacytować) uważasz za najważniejsze i dlaczego?
- Napisz zdanie będące głównym przesłaniem całego wiersza. Przekształć je na slogan czy życiową maksymę, którą chętnie zapiszesz w swoim pamiętniku.
- Oceń, czy wiersz może się podobać? Uzasadnij stanowisko.
- Zobrazuj graficznie główną myśl za pomocą pracy plastycznej lub multimedialnej.
Budowa i gramatyka
Do czasów pojawienia się wiersza wolnego, utwory liryczne miały budowę regularną, rytmikę i rymy jak współczesne piosenki pop, rap, reggae i in. Nic w tym dziwnego, poezja pochodzi od pieśni i śpiewania.
- Określ gatunek liryki i wiersza.
- Zbadaj nastrój kolejnych części i całego dzieła.
- Wypisz pierwszy, trzeci, piąty wyraz z wiersza i określ, jakie to części mowy?
- Wypisz z wiersza pięć kolejnych orzeczeń czasownikowych i/lub złożonych. Z każdym ułóż po jednym zdaniu.
Budowa wiersza
Poeta użył wiersza sylabicznego złożonego z 8. strof po 2. wersy napisane 7-zgłoskowcem w każdej z rymami żeńskimi sąsiednimi.
*Do przemyślenia dla dojrzałych
W poezji nie wszystko jest lub musi być traktowane dosłownie i takie, do jakiego jesteśmy przyzwyczajeni. Rozważmy czy rzeczywiście podawane w wierszu zjawiska są przypadkowe a świat Bergamutów utopijny?
Zagrajmy w skojarzenia. Z czym można by zestawić wyliczenia z wiersza, oczywiście bez zbytniego naciągania:
- kot w butach; (strofa 1) – Gra słów: kot lubi leżeć w wąskich pudełkach i innych przedmiotach – np. w butach. Nie musi ich mieć na nogach?
- mrówka niosąca osła; (2) – Mrówki oprócz pracowitości słyną z tego, że potrafią podnieść coś o wadze 5 razy większej niż ich waga. Jedna mrówka waży średnio 5 miligramów, więc dosłowne tłumaczenie odpada. Mrówka może symbolizować jednak robotnika, osioł zaś rozpustę i głupotę, czyli… robotnicy pracują a osły się bawią, żerując na nich? Metafora świata kapitalistycznego lub socjalistycznego, w którym miliony ludzi pracują na elitę będącą „u koryta”?
- kura znosząca złote jajka; (3) – samograjka: grająca solo, sama znosząca złote jajka; – Kolor złoty przypomina żółty i wcale nie jest powiedziane, że jajka są ze złota, ale że są złote, czyli np. żółte. Kura znosząca złote jajka to metafora jakiejś opłacalnej dziedziny życia lub narzędzi przynoszących wielokrotne i dość nieoczekiwane zyski komuś, kto na to nie zasłużył? Taką kurą mogą być bogactwa naturalne…
jabłka w gronostajowych czapkach na dębach; (4) Gronostaj to zwierzę z rodziny łasic. Dęby dają światu zwierząt żołędzie, które mają kapelusiki podobne do koloru futerka gronostajów. Przypadek? Od dojrzałych jabłek żołędzie różnią się wielkością i krojem liści. Komuś, kto nie zna się na drzewach można wmówić wszystko.
- stary wieloryb w okularach; (5) – Wieloryb, stary czy młody, gdy się wynurza z głębin, ma w oczach wodę, czasami wygląda jakby miał okulary. Jakkolwiek wieloryb to też pejoratywne określenie kogoś z wyraźną nadwagą, przydomek nadawany złośliwie komuś, kogo nie lubimy np. u władzy, w rodzinie?
- uczone łososie w pomidorowym sosie; (6) – Uczone łososie w pomidorowym (czerwonym?) sosie kojarzą się z ludźmi wykształconymi zamkniętymi w świecie własnych przyzwyczajeń, zakutych, „odpornych” na nowości lub rozwój (por. „Skumbrie w tomacie„).
- tresowane szczury na szklanej górze (7, 8) – Szklana góra (aluzja do mitu: szklane domy?) to dno butelki, która po wypiciu nadmiaru trunku i za często potrafi pokazywać nie tylko tresowane szczury, ale białe myszki… Szczury są też symbolem sprytu i przebiegłości, kogoś, kto potrafi „ustawić się w życiu” a nawet zdradzić najbliższych dla odniesienia sukcesu, stąd powiedzenie: „Ty podły szczurze”.
- słoń z dwiema trąbami; (8) – słoń z dwiema trąbami? Czasami słoń ma dwie trąby… Dzieci odwiedzające z rodzicami zoo pytają, co to za druga trąba i dorosłym trudno to wyjaśnić. W każdym razie nadmiar trąb to „rozpusta” – każda.
Reasumując, kolejne wersy wiersza można odczytać jak grę słów. Wieloznaczność skojarzeń czy też traktowanie wyrazów mniej dosłownie niż przywykliśmy, stawia je w innym świetle. Dla dzieci to wyliczanka z niestworzonymi i nieistniejącymi zjawiskami w tle, bez głębszej treści. Dla dorosłych wcale tak być nie musi. Patrząc na świat przez „szklaną górę”, z dużą dozą fantazji i tolerancji, można odkrywać swoje światy i inaczej niż tradycyjnie lub na potrzeby szkoły odczytywać „zaklęte w wersach” treści.
„Na wyspach Bergamutach” to pastisz na każdy utopijny ustrój społeczny?