Analiza i interpretacja wiersza Jana Kochanowskiego „Chcemy sobie być radzi”, Pieśń IX, Księgi pierwsze. Poznaj informacje o epoce renesansu i biografię poety w Wikipedii.
tekst | interpretacja |
---|---|
Chcemy sobie być radzi? Rozkaż, panie, czeladzi, Niechaj na stół dobrego wina przynaszają, A przy tym w złote gęśli albo w lutnią grają. |
Chcemy sobie być radzi – zabawić się, weselić się wspólnie.
Podmiot liryczny jest uczestnikiem biesiady (współcześnie: przyjęcie towarzyskie). Zwraca się do gospodarza, mówiąc, iż jeśli zabawa ma się udać, to należy przynosić na stół jadło i napoje, a także zorganizować dobrą muzykę (gęśli, lutnia – dawne instrumenty strunowe). Pan ma rozkazać czeladzi – służbie, aby zajęła się przygotowaniami. |
Kto tak mądry, że zgadnie, Co nań jutro przypadnie? Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba, Kiedy się człowiek troszczy więcej, niżli trzeba. |
Nie ma wśród ludzi kogoś, kto mógłby odgadnąć przyszłość. Nie wiadomo co los ześle człowiekowi, dlatego należy korzystać z życia. Bóg patrzy na ludzi z góry i czasami uśmiecha się, bo człowiek potrafi troszczyć się bezsensownie i przezornie o niepotrzebne sprawy. |
Szafuj gotowym bacznie! Ostatek, jako zacznie, Tak Fortuna niech kona: raczy li łaskawie, Raczy li też inaczej – my siedziem w jej prawie. |
Szafuj gotowym – rozporządzaj tym, co posiadasz: majątkiem, gotówką. Człowiek powinien ostrożnie wydawać pieniądze i także ostrożnie żyć, ponieważ Fortuna często bywa łaskawa, ale też sprawia nam niespodzianki. Ma nad ludźmi przewagę. |
U Fortuny to snadnie, Że kto stojąc upadnie, A który był dopiero u niej pod nogami, Patrzajże go po chwili, a on gardzi nami. |
Fortuna chętnie (snadnie) daje, to znów odbiera. W mitologii rzymskiej była boginią ślepego przypadku. Przedstawiano ja z rogiem obfitości i sterem w ręku, zwykle ślepą. Człowiek może upaść nagle z niewiadomych przyczyn, ale też może osiągnąć niespodziewanie sukces i wyrastać ponad masy, a nawet nimi potem gardzić. Upadek może być dosłowny i metaforyczny. |
Wszystko się dziwnie plecie Na tym tu biednym świecie, A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić, I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić. |
Wszystko na ziemi dziwnie się toczy (plecie) – tajemniczo i nikt nie jest w stanie odgadnąć, dociec rozumem, jaka logika rządzi światem. Niektórzy tracą na myślenie o tym całe życie, ale umierają, nie odkrywszy prawdy. |
Próżno ma mieć na pieczy Śmiertelny wieczne rzeczy; Dosyć na tym, kiedy wie, że go to nie minie, Co z przejźrzenia Pańskiego od wieku mu płynie. |
Śmiertelnik nie musi dbać o sprawy wieczne, wykraczające poza życie. Ważne, aby mieć świadomość śmierci. Ta wiedza zmienia człowieka. W ostatnim wersie mowa jest o „przejrzeniu Pańskim” – o przeznaczeniu, jakie Pan zaplanował dla każdego. |
A nigdy nie zabłądzi, Kto tak umysł narządzi, Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić, Temu mężnie wytrzymać, w owym sie nie wznosić. |
W życiu wygrywa ten, kto potrafi znosić – dawać sobie rady – ze szczęściem i porażką. Klęskę należy mężnie znosić, natomiast gdy odnosimy sukces, nie powinniśmy się – zapominać o innych, być zarozumialcem. |
Chwalę szczęście stateczne; Nie chce li też być wieczne, Spuszczę, com wziął, a w cnotę własną sie ogarnę I uczciwej chudoby bez posagu pragnę. |
Podmiot liryczny chwali stałość (stateczność) losu, to, co mu zsyła, choć nigdy nie jest wieczne – trwałe. Spuszczę, com wziął, a w cnotę własną się ogarnę – odda wszystko, co ma i dostał od losu, pozostawiając sobie jedynie talent, dobre cechy charakteru. Wystarcza mu do szczęścia skromny dobytek (chudoba), jaki posiada. |
Nie umiem ja, gdy w żagle Uderzą wiatry nagle, Krzyżem padać i świętych przenajdować dary, Aby łakomej wodzie tureckie towary |
Poeta nie potrafi być wyrachowany, podczas klęski padać na kolana, aby prosić o łaskę wszystkich świętych. Porównuje się do żeglarza a życie do rejsu statkiem. |
Bogactwa nie przydały Wpadłszy gdzie między skały. Tam ja bezpiecznym sercem i pełen otuchy W równej fuście popłynę przez morskie rozruchy. |
Bogactwa nie przydają się człowiekowi na statku (w życiu), ponieważ podczas sztormu (nieszczęść) i tak nie są w stanie pomóc. Wystarczy dobre serce i trochę otuchy, aby płynąć w fuście (niewielka łódka turecka) przez życie. |
Kto tak mądry, że zgadnie,
Co nań jutro przypadnie?
Edukacja domowa
Interpretacja
Dzięki poezji uczymy się nazywać świat, wzbogacając słownictwo i wrażliwość. Wyobraź sobie, że jesteś autorem tego wiersza i chcesz wyjaśnić kilka ważnych spraw. To będzie Twoje osobiste odczytanie ukrytych w tekście sensów.
- Używając pięciu zdań pojedynczych (z orzeczeniem czasownikowym) lub więcej, wyjaśnij: jaką ważną wiedzą chcesz się podzielić?
- Nazwij przedstawione doświadczenia, emocje i oceń czy mają pozytywny wpływ na człowieka?
- Które ze zdań, wersów (możesz zacytować) uważasz za najważniejsze i dlaczego?
- Napisz zdanie będące głównym przesłaniem całego wiersza. Przekształć je na slogan czy życiową maksymę, którą chętnie zapiszesz w swoim pamiętniku.
- Oceń, czy wiersz może się podobać? Uzasadnij stanowisko.
- Zobrazuj graficznie główną myśl za pomocą pracy plastycznej lub multimedialnej.
Budowa i gramatyka
Do czasów pojawienia się wiersza wolnego, utwory liryczne miały budowę regularną, rytmikę i rymy jak współczesne piosenki pop, rap, reggae i in. Nic w tym dziwnego, poezja pochodzi od pieśni i śpiewania.
- Określ gatunek liryki i wiersza.
- Zbadaj nastrój kolejnych części i całego dzieła.
- Wypisz pierwszy, trzeci, piąty wyraz z wiersza i określ, jakie to części mowy?
- Wypisz z wiersza pięć kolejnych orzeczeń czasownikowych i/lub złożonych. Z każdym ułóż po jednym zdaniu.
Budowa wiersza
Pieśń została napisana w 10 strofach czterowersowych. To wiersz sylabiczny. Dwa pierwsze wersy każdej strofy mają po 7 zgłosek (sylab), trzecia i czwarta po 13. Pieśń posiada rymy żeńskie sąsiednie.
„Człowiek hardzieje, gdy mu się dobrze dzieje”
Do przemyślenia
„Na wszystko w życiu należy znaleźć czas”, „Wszystkiego w życiu należy skosztować” – można ogólnie zinterpretować przesłanie wiersza Kochanowskiego. Widzimy go siedzącego przy winie z przyjaciółmi i chwalącego tę chwilę a jednocześnie tłumaczącego się w refleksjach, dlaczego zabawa jest potrzebna każdemu: Fortuna z nas szydzi i jeśli daje możliwość radości i zabawy, powinniśmy z tego korzystać, gdyż nie wiadomo, co nas spotka kolejnego dnia.
Nie można przez cały czas być poważnym, żyć w ciągłym stresie, przeżywać każde potknięcie i wciąż mieć do siebie pretensje o porażki. W młodym wieku to bardzo „dołujące” (stres, frustracja, depresja), gdy nam coś nie wychodzi, brakuje przyjaźni w szkole, na podwórku, także w sieci nie odnosimy sukcesów, wielu odrzuca nasze zaproszenia lub nie lajkuje zdjęć… Nastrój przygnębienia potrafi człowiekowi uprzykrzać życie. Jednak powinniśmy z nadzieją patrzeć w przyszłość i wierzyć w odmianę losu, bo Fortuna jest ślepa.
Życiowe inspiracje
Czy warto myśleć o poważnych rzeczach, roztrząsać kwestie „życia i śmierci” – te najważniejsze? Owszem, ale musimy mieć świadomość, że wiele spraw i decyzji tak naprawdę nie zależy wyłącznie od nas. Mają na nie wpływ także inni ludzie lub okoliczności, których nie jesteśmy w stanie przewidzieć. Na pewno byłaś/byłeś nieraz w takiej sytuacji, że czegoś bardzo chciałaś/chciałeś, lecz mimo starań nie wyszło…
Ludzie nie przyszli, nikt Cię nie pochwalił, nie podziękował, znów los Cię oszukał – a zapowiadało się tak dobrze? To smutne, gdy nam coś w życiu nie wychodzi. Nie możemy jednak się załamywać i myśleć o tym w każdej chwili, odmawiając sobie zabawy. W życiu jest bowiem czas na rzeczy poważne i na zabawę, trzeba to rozdzielać. Gdy siedzimy przy stole z przyjaciółmi, celem jest zabawa, zapomnijmy na chwilę o problemach i odwrotnie, gdy czas na naukę, szkołę, zachowujmy powagę o odpowiedzialność.
„Próżno ma mieć na pieczy śmiertelny wieczne rzeczy.”